##Hiểu mình 5: ĐẠO ĐỨC vs Bản ngã.

Mình nhặt được câu chuyện này và muốn phân tích dưới lý thuyết phát triển đạo đức của Kohlberg,  nhưng sau khi phân tích xong, mình lại chợt nhận ra cái ngã to đùng núp bóng đạo đức 

.

Chuyện là bạn có một người bạn, công ty bạn ý tổ chức chuyến đi nghỉ mát, kêu mọi người tham gia, đóng tiền đúng hạn. Nhưng  nói sao nhỉ, bạn ấy chẳng mặn mà lắm. Không phải bạn ý  khó hòa đồng, mà lúc này bạn ý chỉ muốn tự do, không muốn gánh thêm áp lực gì.

Hồi trước, bạn ý từng là leader, từng chạy theo KPI, tìm đủ cách thuyết phục cả đội tham gia mấy sự kiện thế này. Bạn ý hiểu cái khổ của người tổ chức, tổ chức phải đủ KPI số người tham gia

Giờ bạn ý là nhân viên, bị yêu cầu tham gia. Đúng lúc này, túi bạn ý rỗng. Xoay xở thì được, nhưng bạn không muốn giả vờ mọi thứ ổn. Bạn muốn sống thật, nên chỉ ậm ừ, bảo công ty cho phép chờ lương rồi nộp nhưng ban tổ chức không đồng ý, thế nên bạn ấy không tham gia nữa. Trong đầu bạn nghĩ, chắc nhiều người mới vào công ty cũng khó khăn như bạn. Ép đóng tiền ngay thế này, sao ổn?

Sếp bạn ý thấy bạn quyết định không đi, thì bảo đừng giả vờ hết tiền, thu nhập của em tốt, sống phải có trách nhiệm với đội nhóm, phải “sống vì mọi người thì mọi người mới vì mình.” Nghe quen, đúng giọng điệu bạn ý từng dùng ngày xưa. Nhưng giờ đứng ở vị trí này, bạn ý thấy khó chịu. 

Không muốn bị ép, không muốn bị thao túng, không muốn tham gia chỉ vì sợ. Bạn ý lưỡng lự: tham gia cho xong chuyện, hay sống đúng với mình,  lựa chọn nào cũng là bài học, 

Phân tích đạo đức (dựa trên lý thuyết của Kohlberg):

Lý thuyết phát triển đạo đức của Lawrence Kohlberg chia quá trình suy nghĩ đạo đức thành 6 giai đoạn, thuộc 3 cấp độ chính, dựa trên cách con người đưa ra quyết định đúng-sai:

Cấp độ Tiền-đạo đức (Pre-conventional):

Giai đoạn 1: Tránh trừng phạt - Hành động để tránh bị phạt, đúng là tuân theo quy tắc.

Giai đoạn 2: Lợi ích cá nhân - Hành động vì lợi ích hoặc phần thưởng cho bản thân, có thể trao đổi công bằng.

Cấp độ Đạo đức Thông thường (Conventional):

Giai đoạn 3: Kỳ vọng xã hội - Hành động để được người khác (gia đình, bạn bè) coi là “người tốt”.

Giai đoạn 4: Luật pháp và trật tự - Tuân thủ luật lệ và quy tắc xã hội để duy trì trật tự.

Cấp độ Hậu-đạo đức (Post-conventional):

Giai đoạn 5: Hợp đồng xã hội - Nhận ra luật có thể thay đổi vì lợi ích chung, cân nhắc quyền lợi đa số.

Giai đoạn 6: Nguyên tắc đạo đức phổ quát - Hành động dựa trên các nguyên tắc tự chọn như công lý, bình đẳng, sẵn sàng hy sinh vì điều đúng đắn.

 Cùng AI phân tích nhé:

Cấp độ Tiền-đạo đức: Bạn không hành động dựa trên lợi ích cá nhân hay sợ trừng phạt.  bạn sẵn sàng đối mặt với sự khó chịu từ sếp.

Cấp độ Đạo đức Thông thường: Bạn có phần nào liên quan đến việc đáp ứng kỳ vọng xã hội (tham gia để không làm mất lòng nhóm), nhưng bạn cảm thấy không thoải mái với áp lực này và muốn thách thức nó.

Cấp độ Hậu-đạo đức: Bạn thể hiện rõ ràng ở cấp độ này khi bảo vệ sự chân thành của bản thân, quan tâm đến lợi ích của người khác, và mong muốn công ty thay đổi để hỗ trợ những người mới. 

Nhận định chung: Bạn đang dao động giữa việc đáp ứng kỳ vọng xã hội và việc giữ vững các nguyên tắc đạo đức cá nhân. Sự lưỡng lự của bạn đến từ việc cố gắng dung hòa giữa việc làm hài lòng người khác và bảo vệ giá trị của bản thân.

---

Phân tích tới đây chợt nhận ra, thang giá trị đạo đức là thứ thường mọi người sẽ hành xử theo, nhưng bản chất lại chính là niềm tin, suy nghĩ của người đó về  giá trị bản thân, và đó chính là cái ngã to đùng mà mọi người bám vào để sống.

Bạn ấy bám vào việc giá trị của bạn ý là sống tự do, không muốn làm vì bị ép buộc. Sếp bạn ấy bám vào  Giá trị là phải sống vì người khác mới là người tốt....

Bảo sao người càng bám vào giá trị bản thân, tôi phải là người thế này, tôi là người tốt, tôi là người sống vì người khác.. thì cái ngã càng lớn,... 

Suy cho cùng vẫn là bám vào một cái gì đó, bởi vì bản ngã nó cần bám vào cái gì đó. Nếu không còn cái gì bám vào, thì nấc thang cuối cùng chính là vô ngã - con đường của đạo phật. 

Hoá ra, nhận ra biểu hiện của cái ngã của bản thân tốt hơn nhiều so với việc phải quyết định ntn...